ल्होछार सांस्कृतिक प्रिबाः
यसपालिको अङ्कमा तामाङ डाजाङ मासिकमा ल्होछार सम्बन्धी लेखिएको मेरो सानो लेख छापिएको रहेछ ।ल्होछार सांस्कृतिक प्रिबाः
तामाङला दिमदिमरी अझ विनोन तोमा ह्राङगारिन दोगाई लाबा ल्होछार प्रिबादा डेन लाबारी तामाङ नाम्सा, ह्यूल्सा डोङ रेबा मूला । दिम, दिमला ह्राङगा, चौघाट चिटिक्क सफा लासी थान्मा जेसुम क्वान्बा छार चाङसार ह्राङ म्राङमूला । तामाङला लोलो घेन्दुनकादे रंगिन गेताङ स्हेङबारी बाङ लाबान मूला । कलाकार ह्वाई कोबारी, स्याबारी, देन स्याना लाबारी तयारी अवस्थारी मूला । टुँडिखेलला पाङ्ग्यालरी चेख्खेन ल्होछार सीमित लाबारी आता विबा तामाङला सेमरी छोरवा खासी जिन्बामूला ।
जम्बुलिङरी केबा किन्बा सेमच्यानकादेरी म्हिलुई खोबारी पाप थोबा प्राणी विमूला । थेसेलासी खोबारी मूबा पापदा ख्रुसी–ब्याङदासी चाङमा स्होदोबा, थेनोन चाङमा सेमसे खाबा छार दिङरी बेनान सेमच्यान्ला ज्याबा तागाई विसी डेन लाबा मौकाला रुपरी ल्होछारदा किन्खाम्सेदा मुला । छयामरी, निबा दिङरी आज्याबा तासाई खाबा दिङरी ज्याबा तागाई विसी ह्राङभन्दा ग्रेन म्हिला छया ग्याम मोलम किन्बा अवसर एन हिन्ना ल्होछार । ह्रापह्रुप तासी ज्याबा–आज्याबा जे नोन मुसाई रमाईलो लासी दाङबारी म्याङला ।
खाज्यूबा ल्होछार तामाङला?
नेपालरी गोर सोम ल्होछार दाङसी खाबामूला । तमू ल्होछार, ज्ञाल्पो ल्होछार देन सोनाम ल्होछार । गोर सोम नोन ल्होछार लोलो लोलो तिथीमितिरी दाङसी खाबामूला । तमू ल्होछार गुरुङसे पुष १५ गते प्रत्येक महिनाला दाङसी खाबामूला । ज्ञाल्पो ल्होछार शेर्पा देन टिबेटेन ह्यूल्बासे दाङसी खाबामूला विसाम चु ल्होछार सोनाम ल्होछारला ठ्याक्क ला गि लिच्छा दाङबा लाबामूला । थेनोन लासी सोनाम ल्होछार तामाङसे दाङसी खाबामूला । सोनाम ल्होछार माघ प्रतिपदा ङयान्दे चुबामूला ।
कत्तिपय तामाङ ह्युल्बारिन खाप्पा ल्होछार तामाङला विबा तामरी विबाद म्राङबा मूला । कोहीसे ह्याङला ल्होछार सोनाम नोन हो विबामुला बिसाम अर्कु थरीसे ज्ञाल्पो ल्होछार विबा अवस्था मूला । सोनाम ल्होछार सर्बसाधारण किसान जुगुसे तेन्सी खाबा प्रिबा हिन्ना ओस्सेलासी ह्याङ तामाङला प्रिबा सोनाम ल्होछार नोन हिन्ना विसी पाङबा मूला । ज्ञाल्पो ल्होछार विबा ज्ञाल्पो राजाला मिनग्याम्से थान्बा विबामूला । ज्ञाल्पो ल्होछार तेह्रौ शताब्दीङयान्दे तेन्सि खाबा विबामूला । मंगोल शक्तिशाली ग्ले जेंगिज खाँ से टिब्बेटला शिऊँ आक्रमण लासी डाबा बेलारी ल्होछार दाङ आम्याङबा थेला जनतादा डाबा खुशीयालीरि दाङसाई ताला ल्होछार विसी अनुमति पिन्मा ङयान्दे दाङसी खाबाा बिमूला । ज्ञाल्पोला अर्थ ग्ले, ओस्सेलासी ग्लेला मिनरी दाङबा ल्होछारदा ज्ञाल्पो ल्होछार विबामूला ।
प्रचलनरी मुबा चन्द्रपात्रो अनुसार ज्ञाल्पो ल्होछार खाईमा च्युइसे गीक ला महिना खाईमा च्युइगीकसे ला सोमरी दाङबा मूला । ओराङ तामा दिङ ङिला तिरेम सोनाम थेन ज्ञाल्पो ल्होछार गोरगीन तिथीमिति री परप तानिला ।
ल्होछाररी चाबा स्हेला ताम लादोमा ः
ल्होछाररी विभिन्न खाले परिकार सोसी छयोइबाचाबा लाबामुला । खाप्से, छेमार दुक्छे, सेल, गेङ, थुक्पा, फलफूल अन्य परिकारकादे । छेमार दुख्छे अर्थात माकाई, ग्वा, म्ल्हा ह्रोसी स्होबा परिकार । चु जा दिमरी दोगाबा ङेबा ङेन्गोरदा ज्याबाडान्बा फुल्बारी चम्चानाङ पिन्बा लाबामूला । दान्दे पछिल्लो धुईरी खादासी बजाररी याङबा परिकार चाबा लाबामूला । साङाला गेङ, छयाम्बा, गन्डु पिज्जा बर्गरसे विस्थापन लाबा मूला ।
ल्होछार दाङबा तरिकाः
ग्ला अनुसार चलन फरक–फरक, चुदा अस्वभाविक बिबारी आदे । कत्तिपय तामाङ न्हाङरीन ल्होछार प्रिबा तिला हो देन खरङ लासी दाङदोला थाहा आतामा ह्याङला प्रिबा ल्होछार होई विसी सेमङ्यान्दे किन्खाम्बा अवस्था आरे । नेपाल तामाङ घेदुङसे तामाङ म्हारमेनला लागिरी ल्होछार डाङ बाबामूबा । ल्होछार ह्याङ मोक्कोन तामाङ ह्युल्बाला प्रिबा हिन्ना, चुदा प्रतेक नाम्सा ह्यूल्सारी दोना लादोला विसी ल्होछार आयोजना लाबामूबा । चु २८३१ औं खि ल्हो ङ्यान्दे दाङबारी चुबा मूबा ।
ल्होछार दाङबा विधी फरक मुसाईनोन चुराङ लासी दिमदिमरी भित्र्याप लादोबा विसी पाङबा लाबामूला ः
गिक्छा रेःलामा बासी दज्र्यू थान्सी सारसेग्र्याम लादोबा । दज्र्यू फुल्दोबा ।
ङिच्छा रेः गुथुक (९ थरीला गेडागुडी दोङसी स्होबा थुक्पा) चादोबा ।
सोम्छा रेः मुबासम्मला ज्याबा गोईलो क्वान्सी, ज्येना म्राङनालासी जम्मान जाहान म्हेमे ख्वाङ तासी भोज लादोबा । चु दिन कुनु बाङबा छेबा लाबारी आता विबा लाबामूला ।
ब्लिच्छा रेःपरिवारला सबभन्दा ग्रेन म्हिला छ्या ग्याम मोलम तादोबा ।
ङाछा रेः ह्राङला जामेकादे म्हिजा दोबा ताला । वर्षला तिरेम ङोईसी ह्राङसे खाम्बाअनुसार भोज लाला । चु रे कुनु केनस्याङबो चा दोसी मोलम ताबाला लामूला ।
टुँडिखेल पाङ्ग्यालरी स्हेङसी खाबा ल्होछारला ताम लादोमा ः
अर्कु बेलारी म्हि ह्राङह्राङलान गेला प्रसंगरी दोसाईनोन ल्होछार कुनु ल्होछार च्याबारिन वा दाङबारिन बिसी निबामूला । ह्रुप आताबा ह्रोदा ह्रुप ताबा गोर गी ज्याबा अबसरला रुपरी नोन किन्खाम्ला । नाफ्याङला जाली थिनासम्म ङयाबा म्यूजिकला धुनरी छयोङबा तामाङ छामे ब्योनला ज्यानसे टु थेन ब्लाब्बा विसामी ज्यानान लासी कमाईदिबा मूला । कारकार गि–ङी कलाकार कादे बाहेक मौलिक व्हाई भन्दाईनोन छामेब्योनना ल्हाना व्हाई कोबा लाबामूला । मुबारी खाम्ला आधुनिक जमानारी कलाकार आधुनिक दोबारी म्हाईबा । थारेङ ग्याम च्यामा खाप्पाई ब्यान्ड वा ब्रान्डसे आयोजना लाबा कन्सर्ट ह्राङबा ।
ल्हेङमो थान्बा धुईरी तामाङला रिमठिम, ल्होछार प्रिबाला बारेरी चर्चा भन्दाईनोन देशला राजनैतिक भाषण ल्हाना । च्यागाबा दर्शकनोन मेन निसाई आजिन्बा भाषण हाहा ।
गोईलो क्वान्बा देन चाबाथुङबाला फिरी ताम लादोमा ः
नानाआङा ज्योजोआले सकेसम्म जेना लासी खाबा खाल गिकलान गोइलो क्वान्सी खाबामूला । ग्ला अनुसार थेर्लान प्रभाव ताबासे लासी गोईलो रंगीचंगी अबस्य ताबामूला । चुराङलासी गोइलो क्वान्सी ब्रामा साच्चिन तामाङला ल्होछार खाजिम होई बिसी अर्कुदा पाङनोन आतोबा भाषा प्रयोग लाबा छोर्बामूला ।
ल्होछाररी पिन्बा बिदाः
राज्यसे ह्याङ तामाङदा च्याबा दृष्टिकोण अझन निकृष्ट मूला । नेपालला जनसंख्याला ६ प्रतिशत तामाङसे दाङसी तेन्सी खाबा ल्होछाररी कुकुर तिहारला ह्राङ तिरे बिदा पिन्बा मूला । ङाच्छा ङाच्छा अझ चु प्रिबादा राष्ट्रिय मान्यता आपिन्बामूला । थेसे लासी ह्याङ तामाङसे ल्होछार दाङबाला लागिरी तिरेला आहिन ङारेला विदा पिन्ना लाबारी दबाब पिन्दोला । ल्होछार तामाङला रिमठिम चुराङबा मूला होई विसी उन्बा अबसर एनोन हो । दसैंरी १५ दिन छुट्टी याङला विसामी ह्याङसे ह्याङला चु ग्रेन प्रिबारी कम्तिनोन ५ दिनला विदा याङदोला ।
निष्कर्षः
ल्होछार ह्याङला सांस्कृतिक प्रिबा हिन्ना । चुदा माया लाबा, ल्हेना छार्ना लाबा ह्याङ तामाङलान जिम्मेवारी हिन्ना । तामाङला सांस्कृतिक प्रिबा ल्होछारदा टुँडिखेलला पाङग्यालरी चेख्खेन सिमीत थान्बारी आदे । थेसेलासी नाम्सानाम्सा दिम दिमरी ल्होछार जाङदोजी, भब्य रुपसे दाङदोजी । लासो थुजेछे ।
प्रस्तुतीः मणिकलाल घिसिङ तामाङ
रामेछाप, बेथान गा.वि.स. वडा नं. ७ डहू
दान्दे ःठमेल, याम्बू ।
0 comments
हामि सल्लाह, सुझावको आशा राख्दछु !